Aysu Yıldız

Kitap satış devi Amazon ile ABD’nin önde gelen yayınevlerinden biri olan ve Fransa’nın da güçlü bir ortağı olduğu Hachette arasında başlayan basit ticari anlaşmazlık büyüyerek devam ediyor. E-kitapların satış fiyatı konusunda bir anlaşmazlık olarak ortaya çıkan bu tartışma, Amazon’un Hachette yayınlarının teslimatını ve satışını yavaşlatması, Hachette’e bağlı kimi yazarların kitaplarını satış dışı göstermesi ile daha da karmaşık bir hal aldı. Amazon’un yayınevine ve yazarlarına uyguladığı bu baskıyı protesto etmek isteyen ve çoğu Hachette’e bağlı olmayan yazarlar, Amerika’nın önemli gazetelerinden biri olan The New York Times’da iki sayfa şeklinde açık bir mektup yayınladı.

‘Authorsunited.net’ çatısı altında toplanan 900 yazar arasında Paul Auster, John Grisham, Stephen King, Donna Tartt gibi ünlü isimler de var. Bu açık mektubun hemen ardından Amazon’un rekabet koşullarından oldukça rahatsız olan Almanya’daki yayınevi Bonnier de tartışmaya dâhil oldu. Bine yakın Alman yazar, söz konusu mektubu destekleyen bir dilekçe yayınladılar. Dahası Japon yayınevleri de tartışmaya sessiz kalmadı ve yazarlara destek verdi. Söz konusu mektupta Amazon ile Hachette arasındaki tartışmaya taraf olmadıklarını vurgulayan yazarlar, Amazon’un bu baskıcı tutumumun “yeryüzündeki en müşteri merkezli şirket” anlayışına ters düştüğünü dile getirdi ve Amazon’un bir an evvel Hachette ile aralarındaki anlaşmazlığı çözerek, bu tartışmaya bir son vermeleri çağrısında bulundu. Fransız gazetesi Liberation’un haberine göre, mektubu değerlendiren yazarlardan Tania James, 900 yazarın birleşerek Amazon’un tutumuna karşı Amerikalı yazar Douglas Preston’ın inisiyatifiyle harekete geçmesinin yayın dünyasında oldukça nadir görülen önemli bir hadise olduğunu belirtti. Yazar Jeffey Eugénides ise, Amazon’un okuyucu ile yazar arasındaki tüm aracıları ortadan kaldırarak, kitap piyasasının tek hâkimi olmak istemesinin yazarları endişelendirdiğini dile getirdi.

Ancak Amazon ile Hachette arasında başlayan bu tartışma, Fransa’da çok daha başka bir şekilde devam ediyor. Geçtiğimiz Temmuz ayında Fransa’da yürürlülüğe giren Anti-Amazon yasası, internet üzerinden kitap satışları hususunda kesin bir düzenleme getirmişti. Amazon.fr ve Fnac gibi Fransa’nın önde gelen online kitap satış sitelerine, sipariş edilen kitapların, kitapçılara veya kişilere, dağıtım ve ulaşımının ücretsiz olmasını yasaklayarak, kitap indirimlerine de yüzde beşlik bir sınır getirdi. Parlamentodan Anti-Amazon yasasının çıkarılması için oldukça önemli çabalar göstermiş olan Fransız Kültür Bakanı Aurélie Filippetti, bu yasanın kitap piyasasındaki rekabet koşullarını eşit bir hale getirmeyi amaçladığını dile getirdi. Dahası, Filipetti’ye göre hem sağ hem de sol partilerin geniş katılımı neticesinde oy birliği ile kabul edilen söz konusu yasa, Fransa’nın kitaba olan bağlığının kuvvetli bir işaretidir. Fakat hemen ardından Amazon.fr kitap dağıtım-ulaştırma ücretlerini 0,001 Euro olarak belirleyerek, yasanın açık ve kesin bir ulaşım bedeli tayin etmediğini sadece ücretsiz olmasını yasakladığını söyledi. Amazon’un bu uygulamasını, hiç gecikmeden Fnac da aynı şekilde takip etti. Dolayısıyla söz konusu Anti-Amazon yasası, internet üzerinden satışlarda kitap fiyatlarının tayin edilmesini sağlayan, 1981 yılında yürürlülüğe girmiş, Lang yasasına adapté edilmiş olsa da Fransa’da özellikle yayınevleri açısından istenen etkiyi henüz yaratmadı.

Fransa’da Amazon’a açılan savaşa karşın, söz konusu online kitap satış devinin CEO’su Jeff Bezos, çok ucuz fiyatlarla kitabı herkesin ulaşımına açık bir hale getirmelerinin, kültür açısından da çok iyi bir şey olduğunu dile getirdi, çünkü isteyen herkese, istediği her kitabın ücretsiz bir şekilde ulaştırılmasının, kitaba ulaşımı demokratikleştirdiğini, kitap piyasasındaki bu demokratikleşme hareketinin de gün geçtikçe kültürel gelişime iyi bir yönde tesir edeceğini söyledi. Fakat Bezos’un bu sözleri, Fransa’da demokratik değil aksine totaliter bir tutumun habercisi olarak değerlendirildi. Fransız yazar ve editör Olivier Frébourg’un Le Monde’ta yayınlanan Amazon-Hachette tartışması hakkındaki değerlendirmesine göre, Amazon’un bu ticari tutumu, müşterisini düşünen özgürlükçü ve demokratik bir tutum değil, aksine Amazon’un CEO’sunun Orwell’in ‘Büyük Birader’ rolüne soyunduğunu, müşteriyi gözetmesinin ise ‘Büyük Birader seni izliyor’a (Big Brother is watching you) benzediğini belirtti. Dahası Bezos, yalnızca Fransa’da değil, The Guardian, Wall Street Journal ve The New York Times gibi gazeteler de Orwell’in meşhur romanı 1984’e atıflarla Big Brother-Büyük Birader olarak değerlendirildi. Bunun yanısıra Liberation ve Telerama gibi fransız gazeteleri ise Jeff Bezos’un, Orson Welles’in medya, siyaset ve kamuoyu arasındaki ilişkinin, iktidarın tabiatı meselesiyle birlikte ele alındığı meşhur filmine atıfla yeni bir Citizen Kane-Yurttaş Kane olup olmadığına da konuşuyor.

Buna bağlı olarak, yazar Frébourg’a göre, Bezos’un uyguladığı Amazon’un bu saldırgan ticari politikası, Avrupa hümanizmasının temelindeki eşitlik ve uyum ideallerini de sarsıntıya uğratmaktadır. Fransa’da kitapçıların giderek kaybolduklarını görmenin, (zira Fransa’nın kuzeyindeki kitapçılar hızla kepenk kapatmaya devam ediyor) Avrupa medeniyetinin geleceği üzerine düşünmeye bizleri sevk ettiğini de dile getirdi. Fransa’da, insanların bir araya geldikleri, yeni fikirler ve yeni kitaplarla buluştukları, demokrasinin toplumda tam anlamıyla gelişmesi ve sürekli olması için vazgeçilmez mekanlardan biri olarak görülen, medeniyetin ruhu diye anılan kitapçıların karşılaştığı bu varlığını sürdürme savaşı, haliyle kitapçılar ağıyla gurur duyan Fransa’da ciddi bir mesele olarak ele alınıyor. Dolayısıyla Amazon ile Hachette arasındaki sorun Fransa’ya göre yalnızca basit bir ticari anlaşmazlık değil, aksine Fransız Kültür Bakanı Filippetti’nin dediği gibi, çoktan ciddi bir siyasi sorun halini geldi bile. Çünkü genel olarak yayın dünyası, hem kitabın geleceğini hem de yazar ile okuyucu arasındaki tüm aracıların ekonomik, siyasi ve kültürel durumlarını enine boyuna konuşmayı gerektiren çetrefilli bir sorunla karşı karşıya artık.

Yayın dünyasını sarsan Amazon-Hachette kavgası, Fransa’nın ulusal değerlerine, Avrupa medeniyetinin temellerine ve demokrasi-totalitarizm karşıtlığına atıflarla tartışılmaya uzun bir süre daha devam edeceğe benziyor.

REFERANSLAR:

  • 21 Temmuz 2014 The Forbes- “Why Amazon Terrifies Publishers: Let’s Look At Royalty Statements” yazar Georges Andres
  • 9 Ağustos 2014, The New York Times “Dispute Between Amazon and Hachette Takes an Orwellian Turn
  • 11 Ağustos 2014, Liberation.fr : L’écrivain américain réagit au bras de fer
  • Jeffrey Eugénides: “Les écrivains sont inquiets”, Tania James: “Il est rare de voir les artistes s’unir
  • 13 Ağustos 2014, Le monde “Tout comprendre du conflit entre Amazon et l’industrie du livre”
  • 18 Ağustos 2014, The Guardian “The Guardian view on Amazon v Hachette: reading and writing
  • 25 Ağustos 2014- Telerama.fr “Jeff Bezos, d’Amazon au “Washington Post”
  • 26 Ağustos 2014 -Telerama.fr « Les nouveaux Citizen Kane redresseront-ils la presse ?»
  • 2 Eylül 2014, Le monde “Nos librairies doivent résister au marché en ligne” Olivier Frébourg
  • 2 Eylül 2014, Le Monde “Renégocier les droits d’auteur
  • 3 Eylül 2014, Le monde « Qui pour arrêter Amazon, le voyou ? »