Cihan Taşan

Mark Twain, iradenin özgürlüğü konusunu en az iradenin var olup olmadığı sorusu kadar çokça sormuş ve cevap aramış. Bilinç sahibi olan insan var oluşunun farkında olduğunu bildiğimiz tek canlı. Hem kendi varlığının farkında ve bilmekte, hem de çevresinde olan biteni anlama ve bilme kabiliyetine sahip.

“Dilediğimi yapmakta serbestim, peki ya dilediğimi dilemekte serbest miyim?”

Henri Bergson

İnsan nedir? gerek sunuluş biçimi, gerekse içeriği açısından Samule Langhorne Clemens’in diğer eserleri arasında farklı bir yere sahip. Yazar, Mark Twain adını ilk kez 1863’te mizahi bir gezi yazısında kullandı. Bu isim, geminin dibe oturmaması için gerekli su derinliğini ölçen bir gemici terimi anlamına geliyor.


İnsan Nedir?
Mark Twain
Çevirmen: Esra Damla İpekçi
Dedalus Kitap

İnsan nedir? kitabı ilk olarak 1906 yılında 250 adet yayımlandı. Twain, kitabı yayımlanma tarihinden 23 yıl önce üyesi olduğu Monday Evenin Club topluluğuna Mutluluk Nedir? Başlığı ile sunmuştur. Kitapta yaşlı adam ile genç adam arasındaki felsefi diyaloglar anlatılır. Mark Twain’in sözcüsü yaşlı adamdır. İnsanın bir makineden farksız olduğu, hiçbir şeyin öznesi olamayacağı, genç adama tabiattan deliller ile anlatılmaya çalışılır. Kitabın 23 yıl önceki sunumlarında dinleyicilerinden büyük bir tepki aldığını ve insanı haysiyetsizleştirdiği yönünde eleştiriler aldığını biliyoruz. Kitabı okuduğumda ben de bu kanaate vardım. Twain bu eleştirilere karşı şöyle cevap veriyor: “Bana insanlığın haysiyetini çekip almaya çalıştığımı söylediler ve ben de bunu başaramayacağımı, zira insanlığın sahip olmadığı bir niteliği ondan çekip almanın mümkün olmadığını söyledim.

Eserin başından sonuna kadar yaşlı adam vasıtasıyla Twain, insanı hiçleştirmeye çalışıyor. Ayrıca belirtmek gerekir ki bu eser Twain’in ilk felsefe kitabıdır. Genelde mizah işleriyle uğraşan yazar burada her ne kadar ciddi bir konuya eğilmiş olsa da o mizahi dilin esere yansımadığını söyleyemeyiz.

Mark Twain, iradenin özgürlüğü konusunda en az iradenin var olup olmadığı sorusu kadar çokça sormuş ve buna cevap aramış. Bilinç sahibi olan insan var oluşunun farkında olduğunu bildiğimiz tek canlı. Hem kendi varlığının farkında ve bilmekte, hem de çevresinde olan biteni anlama ve bilme kabiliyetine sahip. Her ne kadar Sokrates, hiçbir şey bilmediğini iddia etse de en azından var olduğunu biliyor. Peki, insan eylemeleri dış etkiler sonucu mu ortaya çıkıyor? Yoksa insan tüm eylemlerinde birincil irade sahibi mi?

Bilinci var olan insanın irade sahibi olmayan bir makine olarak düşünülmesi zihnini tutsak altına almak ve onu haysiyetsizleştirmek demektir. Özgür iradeye sahip olmaksızın bilinç sahibi olmak insana yapılacak en büyük kötülük olmalı. Mark Twain de filozofların asırlardır düşündüğü bu konu üzerine fikirlerini örneklemleriyle genç arkadaşına eserde anlatıyor. Evet Genç Adam, bir buhar makinesini oluşturan malzemeler nelerdir? 

Arka Kapak dergisi 3. sayı