Erkan Şimşek
Tanıl Bora, bir siyaset bilimci ancak tavrı, ilgi alanları, kitapları, köşe yazıları, çevirileri ve üslubu ile birlikte düşününce aynı zamanda güçlü bir münevver. Ülkücü hareketi anlattığı Devlet Ocak Dergâh ile başlayan yazı macerası Yugoslavya üzerine iki kitapla devam etmişti. Bunları, Türk sağının çeperlerinde dolaştığı metinler ile ve futbol, taşra, umumi kültür – siyaset kitapları takip etti. Bir yandan da günlük gazetelerde harikulade futbol yazıları yazdı. Kişisel olarak Bora’ya dair hep “o kitap” beklentim hiç dinmedi. Yani bir nevi opus magnum bekliyordum. Cereyanlar işte bu boşluğu doldurdu. Bora, 90’ların başından beri takip ettiği alanları, farklı kanallara dağıttığı mevzuları, farklı nehirleri tek bir ırmakta birleştirmiş diyebiliriz. İçerik ve hacim bunu işaret ediyor.
Cereyanlar
Türkiye’de Siyasi İdeolojiler
Tanıl Bora
İletişim Yayınevi
Cereyanlar, öncelikle bir siyaset bilimi ders kitabı da değil. Belki Türkiye’nin siyasal ideolojiler atlası diyebiliriz. İslâmcılıktan batıcılığa, muhafazakarlıktan feminizme bu ülkenin fikir erbapları ne düşündüler, nasıl ürettiler sorularına isimler, dönemler, kavramlar üzerinden cevap veriyor. 19. yüzyıldan bugüne siyasal cereyanların esbab-ı mucibelerini, toplumla kurdukları ilişkileri, inşa ettikleri dünyaları doğru düzgün tasnif edilmiş başlıklar hâlinde anlatıyor. Biraz akademik biraz şenlikli bir dille… Günceli de ıskalamayan Cereyanlar, 15 Temmuz darbesini de kapsıyor.
Kitap, yine İletişim Yayınları imzalı 9 ciltlik Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce dizisini hatırlatıyor. 2001-2009 yıllarında çıkan bu külliyat farklı yazarların yazılarından oluşuyordu. Editöryal ekip, farklı yazıları birbirine tellerle bağlamasını bilmişti. Ancak Tanıl Bora bu derleme mantığının ötesine geçerek bütünüyle telif bir eserle çıktı okurun karşısına. Ansiklopedi ile telif kitabın farkını da hesaba kattığımızda bu iki eseri karşılaştırmak elbette abesle iştigal. Cereyanlar gücünü tek kişilik bir telif olmasından alıyor. Bir de güzel referansı var kitabın. Bora’nın yolladığı selama bakalım:
“Bu kitabın ilham kaynağı, Hilmi Ziya Ülken’in Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi adlı kitabıdır… Ülken bir düşünce tarihi yazmıştı, ben ona özenerek bir ideoloji tarihi yazmaya çalıştım… Düşünce tarihi, ‘yüksek fikirleri’ dikkate alır; ideoloji tarihi ise, onlarla beraber popüler ideolojik söylemlere, sıradanlaşmış düşüncelere, tasavvurlara da bakar.”
Ülken’in bu kitabının yanında bir de Niyazi Berkes’in Türkiye’de Çağdaşlaşma kitabını da ben zikretmiş olayım. Bu iki kurucu metin, Türkiye’de akademik üretimin hâlâ aşılamamış yüz akı metinleri… Ve temelde ikisi de tarih metni. Türkiye’nin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e hem toplumsal hem de siyasal dönüşümlerini ve bunun ardındaki düşünce hareketlerini ve tartışmalarının izini sürüyorlar. Ülken, Bora’nın dediği gibi daha geniş açıdan bakarken, Berkes özel olarak din-laiklik-modernleşme konusuna eğiliyor. Bu iki metnin izinden giden Bora ise biraz daha 21. yüzyıl okurunu ve şartlarını düşünmüş. Cereyanlar, biraz konsantre, biraz üsluplu, biraz fragmanlar halinde… 2017 ve sonrasının üniversitelilerinin neyi, nasıl okuyacakları bilgisi bütün yazarların önünde bir mesele olarak duruyor. Editör, yayıncı olarak bunu en iyi bilenlerden biri de Tanıl Bora. Cereyanlar da işte biçimi ve içeriği ile “eski” okuru; üslubu ve tasnifleri ile “yeni” okuru yakalayan bir kitap.
Son olarak kitabın içindekileri de yazıp müstakbel okurun iştahını artırmak isterim. Cereyanlar şu bölümlerden oluşuyor: Geç Osmanlı Zihniyet Dünyası, Modernleşme-Batı-Batıcılık, Kemalizm, Milliyetçilik, Türkçülük ve Ülkücülük, Muhafazakârlık, İslâmcılık, Liberalizm, Sol, Feminizm ve Kürt Ulusal Hareketi.