Nihal Yormaz
En yakın dostu kitap olanlar çok iyi bilir ki; kütüphaneler gerçek birer madendir. Duvarları süsleyen altın değerinde kitapları keşfedip o madenin sonunu getirmek ise imkânsız. Dünya üzerinde kitaplarına sahip çıkan öyle çok da fazla toplum yok belki ama öyle bir kütüphane var ki tam bir tarihi eser ve ondan etkilenmemek, biraz da kıskanmamak elde değil. Fransa Milli Kütüphanesi, Bibliothèque Nationale de France’dan (BnF) bahsediyorum. Aslında bu adı, 1994 senesinde almış bir kütüphane burası ancak tarihi 1461 yılına kadar uzanıyor.
Kurulduğu yıl, kraliyet kütüphanesi olarak kullanılan Fransa Milli Kütüphanesi, ilerleyen yıllarda “milli” unvanını alarak Fransa’nın yazılı kültürel mirasını, gelecek nesillere taşımayı başarmış. Zamanla da sahip olduğu 31 milyon farklı kaynak ile Avrupa’nın sayılı büyük kütüphanelerinden biri haline gelmiş. Beş asırdır ayakta kalmayı başaran, hem içerik hem de fiziksel yapısı itibariyle son derece görkemli olan bu kütüphanede, Türkçe elyazması kitaplar bulmak da mümkün. Hatta Yaşar Kemal’in kaleme aldığı “Yalnızlık” şiiri de Türkçe elyazması bölümündeki eserlerden biri. Peki, Fransa Milli Kütüphanesi’nin tarihini merak etmiyor musunuz? İşte hikâyesi: BnF, yani Fransa Milli Kütüphanesi’nin hikayesi, Binbir Gece Masalları’nı çeviren Antoine Galland’ın,1672’de Fransa Kraliyet Kütüphanesi tarafından görevlendirilip İstanbul’a gelmesiyle başlıyor. İstanbul’a, kitap ve sikke satın almaya gelen Galland’ın, buradan satın aldıklarını Fransa’ya taşıması sayesinde kütüphanede bir Türkçe koleksiyon oluşmaya başlıyor. Bu da milli kütüphanenin bugünkü formunun temellerinin atılmaya başlandığı anlamına geliyor. Dolaylı yoldan durumu inceleyecek olursak da kütüphanenin bugünkü ansiklopedik koleksiyonlar oluşturma anlayışının temelinin tâ o zamanlarda, Osmanlı topraklarında atıldığını söylemek mümkün.
BnF, dünyanın dört bir yanından topladığı bilgiye dayalı ürünlerini bir araya getirme hedefiyle beş asırdır, merkezi Paris’te olan Fransa’nın en prestijli kültür kurumlarından biri. Türkler ve Türkiye ile ilgili el yazmalarının, basılı eserlerin ve gazetelerin de bulunduğu bu kütüphane, bugün ayrıca kamuya ve mesleki topluluklara da kaynak sağlama yoluyla hizmet eder bir pozisyona gelmiş durumda. BnF tarihsel sırayla önce kraliyet, sonra imparatorluk ve en nihayetinde de Fransız İhtilali sonrasında milli kütüphane olarak görevini sürdürmüş. Buna ek olarak bu kütüphanenin, 1537 yılında kabul edilen derleme kanununa göre Fransa’da yayımlanan her türden yazılı, görsel, elektronik ve hatta sesli belgeyi arşivleme yetkisi de mevcut. Bir başka deyişle, arşivleme yöntemiyle Fransa’nın milli mirasını koruma işi dolaylı olarak BnF’ın sorumluluğunda diyebiliriz. Sadece Fransızca değil, her dilden birçok eseri BnF’ta bulmanız, saatlerce oturup okumanız, hiç bilmediğiniz eserlerle tanışmanız da BnF’ın sunduğu imkânlar arasında yer alıyor.
BnF öyle büyük bir arşive sahip ki, içeriye girdiğinizde nereden başlayacağınızı şaşırıyorsunuz. Hem inanılmaz bir mimari hem devasa bir genişlik hem de muhteşem bir düzenin bir araya geldiği bu kütüphaneden çıkmak istemiyor insan. Karış karış her noktasına ayak basmak, tüm kitaplara dokunmak, o muhteşem ambiyansı içinize çekmek istiyorsunuz. İşte bu yüzden de bir tam gününüzü burada seve seve harcayabiliyorsunuz.
Bibliothèque Nationale de France’taki eserlere ulaşmak ise Türkiye’dekinden çok daha kolay. Türkiye’deki elyazması eserleri değil incelemek, el sürmek için bile bürokrasi çemberine takılmadan yol almanız mümkün değil. Fransa Milli Kütüphanesi’ndeki el yazması eserlere rahatlıkla ulaşabilmenizin sebebi ise; hemen hemen tüm eserlerin uluslararası standartlara uygun bir şekilde elektronik ortamda tasnif edilmiş olması. Hatta meraklısı için bir de elektronik kütüphaneleri var. Gallica adlı bu sanal kütüphanede şimdilik elyazması eserlerin sadece yüzde 10’una ulaşabiliyorsunuz ve istediğiniz herhangi bir belgenin kopyasını almak istediğinizde de demirbaş numarasıyla birlikte [email protected] adresine bir e-mail göndermeniz yeterli oluyor.
BnF’nin koleksiyonlarındaki elyazması eserlere aşağıdaki şu adreslerden de ulaşabilirsiniz:
archivesetmanuscrits.bnf.fr
gallica.bnf.fr
Gallica’da Türk Tarihiyle ilgili ulaşabileceğiniz bazı belgelerin konuları ise şöyle:
Eski haritalar (15.yy-20.yy), Fransız basınında Osmanlı ve Türkiye, Fransız seyyahların Osmanlı’ya yaptığı seyahatlere ait seyahatnameler Osmanlı’ya yönelik gravür, resim, karikatür ve fotoğraflar, Türkiye ve Osmanlı Tarihi, Osmanlı’da yapılmış arkeolojik kazılar, Osmanlı-Fransız ilişkileri, Balkan Savaşları ve 1. Dünya Savaşı, Osmanlı el yazmaları.
Kaynak: http://www.bnf.fr/fr/acc/x.accueil.html/
http://gallica.bnf.fr/