Sevengül Sönmez
Askerdeyken çevirdiği ilk eser Bettine, kitap olarak yayımlanamasa da (Yaşar Nabi de aynı eseri çevirdiği için) Orhan Veli, 31 Ekim 1945’te Ankara’nın en önemli kültür kurumu Tercüme Bürosu’nda yabancı dilde yazılmış kitapları ayırt eden fiş memuru olarak çalışmaya başlar. Erol Güney’in o yıllara ilişkin anıları Orhan Veli’nin bürodaki çalışmalarıyla birlikte çeviriye verdiği değeri de anlamamızı sağlıyor. Orhan Veli, çevirilerini başta Sabahattin Eyüboğlu olmak üzere dostlarına okutuyor, onlardan gelen eleştirilere kulak veriyor, yeniden yeniden çevirip çalışmaya devam ediyor. Tercüme Bürosu’nda esmeye başlayan “antidemokratik hava” Orhan Veli ve arkadaşlarının birer birer istifa etmesine yol açar. Bu “antidemokratik hava” işsizlik, yoksulluk derken Orhan Veli’nin hayatına mal olacak Türkiye’yi de nefessiz bırakacaktır.
Bu ay orta sayfada Orhan Veli’nin çevirdiği, bir kısmı günümüzde de yayımlanmaya devam eden kitaplarına göz atalım istedim.
Alfred De Musset’den Çeviriler
Bir Kapı Ya Açık Durmalı
Ya Da Kapalı
Çevirmenler: Orhan Veli Kanık
Oktay Rıfat
Kırmızı Kedi Yayınları
Yazının başında da belirttiğim gibi bu eser Orhan Veli’nin ilk Musset çevirisi değilse de 1943’te yayımlanan ilk çevirisi. Sabahattin Eyüboğlu’na yazdığı bir mektupta Musset’den pek hazzetmediğini ve piyeslerini birbirinin aynısı bulduğunu söylese de 1944’te bu kez de Barberine’i çevirecektir. Yakın zamanda yeniden yayımlanan piyes görebildiğim kadarıyla Türkiye’de bugüne kadar sahnelenmemiş.
Moliére’den Çeviriler
Scapin’in Dolapları
Moliére
Çevirmen: Orhan Veli Kanık
MEB
•Scapin’in Dolapları, MEB, Ankara 1944
•Sicilyalı yahut Resimli Muhabbet, MEB, Ankara 1944
•Tartuffe, MEB, Ankara 1944
•Versailles Tuluatı, (Azra Erhat’la), MEB, Ankara 1944.
Dilini tercüme için kendisine yakın bulduğunu söyleyen Orhan Veli, 1944’te Moliére’den dört eser çevirmiştir. Sadece çevirmekle kalmadığını, lise yıllarında Moliére’in Zor Nikâhı’nı oynadıklarını Melih Cevdet ve Turan Tanyer’in yazdıklarından öğrenmekteyiz. Orhan Veli’nin Müstecep Çelebi rolünü oynadığını ekleyeyim.
Orhan Veli’nin Moliére’den yaptığı çeviriler, onun Türkiye’de çok sevilen bir piyes yazarı olmasını sağlamış bana kalırsa. Devlet Tiyatroları başta olmak üzere pek çok sahnede Orhan Veli’nin Moliére’den çevirdiği yapıtlar sahnelenmiş, Scapin’in Dolapları ve Tartuffe 1948-1949’dan başlayarak günümüze kadar milyonlarca kişi tarafından izlenmiştir.
La Fontaine’in Masalları
Orhan Veli Kanık
Yapı Kredi Yayınları
Doğan Kardeş Yayınları’nın ilk kitapları arasında yer alan bu çeviri de Türkiye’de en çok okunan kitaplar arasındadır. Uzun bir aradan sonra eklerle yeniden yayımlandığı 2003’ten günümüze yirmiden fazla baskı yapan eser, çocukların dünyasında özel bir yere sahip.
Üç Hikaye
Nikolay Vasilyeviç Gogol
Çevirmenler: Erol Güney
Orhan Veli Kanık
Yapı Kredi Yayınları
İlk kez 1945’te çevrilen kitabın hikâyesini Erol Güney’den dinleyelim: “Nitekim ilk kez benimle Rusçadan Gogol’ün Üç Hikâye’sini çevirmişti. Bu üç öykünün arasında meşhur “Palto” da vardı. […] Hatta Orhan Veli bu kitap hakkında Tercüme dergisine bir inceleme yazısı da yazmıştı.”
Batı’dan Şiirler
Oktay Rifat
Melih Cevdet
Yeditepe Yayınları
Yayımlandıktan kısa süre sonra tekrar baskı yapan ve yayıncısı Hüsamettin Bozok’u hayli sevindiren Batı’dan Şiirler, Matisse ve Picasso çizimleriyle dönemin en şık kitaplarından biridir aynı zamanda.
El Kapısında
İvan Sergeyeviç Turgenyev
Çevirmen: Orhan Veli Kanık
Yapı Kredi Yayınları
Nureddin Sevin’in yanan kütüphanesinden kurtulan iki paketin içinden çıkan bir el yazması, Orhan Veli’nin bir çevirisinin daha ortaya çıkmasını sağlar. Orhan Veli’nin Muhsin Ertuğrul’un isteği üzerine 1949’da çevirdiği El Kapısında böylece yıllar sonra kitap halinde yayımlanır.
Orhan Veli’nin diğer çevirileri ise şöyledir:*
A. R. Lesage, Turcaret, MEB, Ankara 1946/ W. Shakespeare, Hamlet ve Venedikli Tüccar, (Ş. Erdeniz’le), Doğan Kardeş, İstanbul 1949/ J. Anouilh, Antigone, MEB, Ankara 1955/ Jean Paul Sartre, Saygılı Yosma, Ataç Yayınları, İstanbul 1961/ Bütün Çeviri Şiirleri, (der. Asım Bezirci), Can Yayınları, İstanbul 1982.
HANIMELİ SOKAK’TA BİR TEMSİL
Arka sıra (soldan): Filiz Ali, Matika Szabo, Bela Szabo,
Muvaffak Şeref, Sabahattin Ali, Orhan Veli Kanık,
Rózsi Szabo, Rebia Şeref, Aliye Ali
Piyanist Rózsi Szabo ve eşi Bela Szabo’nun Hanımeli Sokak’taki evleri de Tercüme Bürosu çevirmenleri, edebiyatçılar, müzisyenler ve ressamların sık sık bir araya geldiği mekânlardan biridir. Bu buluşmalara Sabahattin, Bedri ve Mualla Eyüboğlu kardeşler, Necati Cumalı, kız kardeşi Müfide Çalık, Erol Güney’le karısı Dora, baldızı Bella Eskenazi ve Azra Erhat da katılır. Hanımeli Sokak’taki bu evde, ateşli tartışmalar yaşanır; bu tartışmaların bir kısmı dönemin politikasına dairdir, bir kısmı da kültür ve sanat faaliyetlerine.
Szaboların oğlu Matika’nın hiç unutmadığı ve yıllar sonra Filiz Ali’ye bir mektupta yazdığı olaylardan biri de 1945’te Erol Güney’le Melih “Cevdet Anday’ın Türkçeye çevirdikleri Nikolay Gogol’ün Bir Evlenme / İki Perdelik İnanılmaz Vaka adlı oyununun bu evde gerçekleşen ilk temsilidir. Birbirine açılan üç odanın ortasındaki odayı sahne yapmışlar, seyircileri oturma odasına oturtmuşlar. Rol dağılımı da şöyle olmuş:
Aracı Kadın Fekla İvanovna: Azra Erhat
Müdür Muavini Patkolyosin: Sabahattin Eyüboğlu
Patkolyosin’in Uşağı Stepan: Orhan Veli
*Bu yazıyı yazarken çokça faydalandığım, Haluk Oral’ın Bir Roman Kahramanı Orhan Veli, (YKY, İstanbul 2015) kitabının 136. sayfasında Orhan Veli’nin el yazısıyla yaptığı çevirilerin listesi bulunmaktadır.
